سد سپیدرود اگرچه دهها سال بی دغدغه آب بخش زیادی از شالیزارهای گیلان را تامین کرده اما کاهش تدریجی توان ذخیره سازی این سد در کنار افزایش پلکانی مصرف آب کشاورزی باعث شده این سازه دیگر به تنهایی قادر به تامین نیازمندی های استان نباشد.

به گزارش مهر، ظرفیت اسمی سد سپیدرود یک میلیارد و 800 میلیون مترمکعب است که این ظرفیت امروز به دلیل رسوب گذاری های مداوم رودخانه های قزل اوزن و شاهرود ولایروبی نشدن به موقع این سد با بیش از40 درصد کاهش حدود یک میلیارد و 100 میلیون متر مکعب است.

با این وجود سد سپیدرود که مهمترین سازه تامین آب در گیلان و یکی از بزرگترین سدهای مخزنی ایران است هم اکنون 70 درصد از آب مورد نیازشالیزارهای استان را تامین می کند.

وسعت شالیزارهای استان گیلان 330 هزار هکتار و تعداد شاربین دارای پیمان آب زراعی 277 هزار نفر است، بنابراین از آنجائیکه بیش از نیمی از وسعت دشت جلگه ای استان، شالیزار و بیش از نیمی از خانوارهای گیلانی با کشت محصول استراتژیک برنج امرار معاش می کنند می توان به ابعاد گسترده و پیامد ناشی از بحران کم آبی و خشکسالی و اثر مستقیم آن بر اقتصاد این استان پی برد.

ضرورت بررسی و مطالعه مجدد بر روی منابع آب گیلان

همینطور به دلیل توزیع زمانی ناهماهنگ نزولات جوی و حجم جریانات سطحی در طول سال و نقش مهم آب در کشاورزی منطقه، کاهش حجم ذخیره سازی سد مخزنی سپیدرود به دلیل انباشت رسوبات و کاهش آب ورودی به مخزن سد در سالهای اخیر، ضرورت بررسی و مطالعه مجدد بر روی منابع آب اعم از سطحی و زیرزمینی و ریزشهای جوی را ایجاب می کند تا بر اساس پتانسیل های منابع آب در دسترس نسبت به مقابله با خشکسالی برای استفاده بهینه از آب موجود در شرایط بحران برنامه آبیاری تنظیم کرد.

این برنامه ریزی شامل تعیین منابع آبی داخل و خارج از حوضه آبیاری سپیدرود، تنظیم و تخصیص آب برای تمام مصارف در مناطق مختلف و ارزیابی روند اجرای برنامه تنظیم شده است.

احتمال پدیده کم آبی برای گیلان در سالهای آتی

استاندار گیلان در این ارتباط با اعلام اینکه سد سپیدرود از سرمایه های مهم کشور است، گفت: با عدم اجرای طرح جامع آب و همچنین اجازه ساخت سدها در سرشاخه های این سد در استانهای دیگر، احتمال پدیده کم آبی برای استان گیلان در سالهای آینده وجود دارد.

روح الله قهرمانی چابک برلزوم ساخت سازه های کوچک سد سازی با هدف مهار آب بارندگی ها از سوی وزارت نیرو در استان تاکید کرد و افزود: کم ‌آبی از مسائل مهمی است که در سالهای اخیر دامنگیر کشور و گیلان شده و ضرورت مدیریت بهینه بر منابع موجود آب می ‌تواند کمک بسیاری در جلوگیری از مشکلات کم ‌آبی باشد.

وی همچنین با اشاره به ساخت سه سد مخزنی شهربیجار، پلرود و شفارود در جنوب، شرق و غرب گیلان خاطرنشان کرد: با تکمیل ساخت این پروژه ها تحول اساسی در استان ایجاد خواهد شد.

استاندار گیلان به آغاز عملیات اجرایی سد غلتکی شفارود در رضوانشهر اشاره کرد و افزود: این سد بلندترین سد بتنی غلتکی ایران است که مشکلات آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعت غرب گیلان را برطرف می‌ کند.

وی اظهارداشت: سد در حال ساخت شهر بیجار که عملیات آن از سال 83 آغاز شده است، پس از تکمیل و بهره ‌برداری آب آشامیدنی مورد نیاز بیش از 70 درصد جمعیت گیلان را به مقدار 165 میلیون مترمکعب در سال تامین خواهد کرد.

لزوم مهار و کنترل آبهای سطحی گیلان

قهرمانی چابک با اشاره به اینکه در گیلان باید برای مهار و کنترل آبهای سطحی اهتمام ویژه شود، افزود: طرح ساخت سدهای لاستیکی در این استان دردست مطالعه قرار دارد تا نزولات جوی این استان مهار و بتوان با ساخت این سدها به حفظ آب بندانهای استان نیز کمک کرد.

وی ادامه داد: استان گیلان با میانگین بارندگی یک هزار و 300 میلیمتر درسال پربارانترین استان کشور و یکی از پر بارانترین ها در دنیاست که اگر آبهای سطحی آن مهار شود، خدمت بزرگی به کشور و مردم استان شده است.

به هر حال آب در کشور به عنوان یک منبع کمیاب اقتصادی همواره تأثیرات شگرفی دروقایع تاریخی، ارتباطات اجتماعی و پیشرفت تمدن داشته است.

میانگین آب قابل دسترس در هر کشور صرفنظر از تغییرات بین سالی آن مقدار ثابت و مشخصی است در حالیکه تقاضا برای این کالا به دو دلیل اصلی بطور مرتب افزایش می یابد.

لزوم ایجاد تعادل منطقی بین منابع محدود و مصارف فزآینده

جمعیت دنیا بویژه در کشورهای در حال توسعه به طور مستمر در حال افزایش است و در نهایت تجربه نشان می دهد همواره با توسعه اقتصادی این کشورها استانداردهای زندگی رشد یافته که به تبع آن مقدار مصرف سرانه آب نیز افزایش می یابد.

بنابراین، اساسی ترین مسئله برنامه ریزی منابع آب ایجاد تعادل منطقی بین این منابع محدود و مصارف فزآینده است، به این لحاظ برای ایجاد چنین تطابقی احداث سدهای مخزنی چند منظوره با نقش اصلی تنظیم جریان رودخانه ها و به منظور تأمین نیازهای محیط زیست، کشاورزی، آشامیدنی، صنعت و همچنین تولید انرژی برقی آبی و کنترل سیلاب به عنوان بهترین عوامل مطرح هستند.

صرفنظر از کنترل و مهار آب، کاهش تلفات و افزایش بازده آبیاری نیز یکی از گامهای اساسی در توسعه کشاورزی و افزایش بهره وری از منابع آب و خاک است و دراین رابطه بهره گیری از سیستم های مدرن آبیاری برای بالا بردن راندمان و استفاده از آب دربخش کشاورزی از عوامل مهم صرفه جویی است وهمزمان با استفاده ازسیستم های مدرن، اعمال کنترلهای لازم برای دستیابی به حداکثر راندمان نیز باید مدنظرقرارگیرد.

در این خصوص و به منظور اخذ حداکثر راندمان از شبکه های احداث شده، نگهداری سیستم براساس اصول طراحی اولیه و یا به عبارت دیگرنگهداری تاسیسات آبی و استفاده ازشیوه های نوین آبیاری نیز از ملزومات کار است.

کشور ایران با حدود 280 میلیمتر بارندگی متوسط سالانه در زمره کشورهای خشک و نیمه خشک است و متاسفانه توزیع زمانی و مکانی این بارندگی حتی در نقاطی مانند استان گیلان با متوسط هزار میلیمتر بارش سالانه به ترتیبی است که درفصل تابستان تبخیر به این نزولات پیشی گرفته و مسئله آبیاری را برای بهره برداری از یک کشت مطلوب الزامی می سازد.

بنابراین با توجه به عدم مهار و کنترل منابع آب دراستان، احداث سدهای مخزنی بمنظور تامین آب آشامیدنی و تضمین کشت مطمئن امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

با اجرای سدهای مخزنی شهربیجار، شفارود و پلرود درسالهای آتی می توان ادعا کرد که بخش قابل توجهی ازمشکلات آب آشامدینی شهری و صنایع کشاورزی و سایرموارد دراستان گیلان رفع و قدمهای اساسی درراه توسعه اقتصادی واجتماعی برداشته شده است.

حجم آب تجدید شونده گیلان 7.4 میلیارد مترمکعب است

بدین جهت حجم آب تجدید شونده استان گیلان 7.4 میلیارد مترمکعب ودر شرایط نرمال 3.7 میلیارد متر مکعب آب از خارج استان نیز به آستان وارد می شود، 3.5 درصد جمعیت کشور در استان زندگی می کنند ولی 8.5 درصد آب تجدید شونده کشور را دراختیاردارد که این امر نشان از وضعیت مطلوب پتانسیل آبی این استان است، متوسط بارندگی استان گیلان هزار و 100 میلیمتر است.

استان گیلان ضمن داشتن 5.3 درصد جمعیت کشور تولید کننده 10 درصد موادغذایی کشور است که این میزان تا 20 درصد نیز قابل افزایش است، 38 درصد تولید برنج، 60 درصد چای، 20 درصد فرآورده های جنگلی و 80 درصد ابریشم کشور در این استان تامین می شود.

پتانسیل آبی استان گیلان شامل آبهای " سطحی" و آبهای "زیرزمینی" است، آبهای سطحی به دو بخش یکی آبهای ورودی ازخارج استان مثل رودخانه های شاهرود و قزل اوزن با حجم سه هزار و700 میلیون مترمکعب و دیگری آبهای رودخانه های داخلی استان مثل " 52 رودخانه بزرگ وکوچک" با حجم پنج هزار و 400 میلیون مترمکعب است.

جمع پتانسیل آبی گیلان 9 هزارو 990 میلیون متر مکعب است

آبهای زیرزمینی نیز به دو صورت "چاههای عمیق و نیمه عمیق" با ظرفیت 790 میلیون مترمکعب و "چشمه ها" با حجم 100 میلیون مترمکعب است، با این وجود جمع پتانسیل آبی استان گیلان 9 هزارو 990 میلیون متر مکعب است.

نیاز آبی استان گیلان مشتمل بر حوزه دشت گیلان و فومنات آبخور سد سپیدرود "گیلان مرکزی"، "حوزه شرق" و "حوزه غرب" است.

منابع آب سطحی بخش مرکزی گیلان رودخانه سپیدرود و سایر رودخانه های محلی مشرف به شبکه سپیدرود است، اراضی شالیکاری منطقه در توسعه نهایی 189 هزار و 800 هکتار است که در حال حاضر زیر کشت قرار دارد.

جمع کل نیازآبی گیلان مرکزی سه هزار و674 میلیون متر مکعب درسال است که باید ازسیستم سپیدرود، شهریار و سایر منابع آبی و آبخورانهای مشرف به این شبکه تامین شود.

منابع آب سطحی بخش "حوزه شرق گیلان " رودخانه های شلمانرود تا صفارود است، اراضی شالیکاری منطقه در شرایط فعلی سنتی آبخور و حدود 14 هزار و 852 هکتار است، این اراضی پس از اجرای سد مخزنی پلرود و شبکه های آبیاری و زهکشی آن به 16 هزار و 352 خواهد رسید که با احتساب اراضی خارج از محدوده طرح تا محدوده صفارود کل اراضی منطقه افزون بر 19 هزار هکتار خواهد شد.

جمع نیازآبی حوزه شرق گیلان حدود 520 میلیون متر مکعب است که حدود 211 میلیون متر مکعب آن ازمحل سد پلرود و بقیه ازسایر منابع آب منطقه تامین می شود.

منابع آب سطحی بخش "حوزه غرب گیلان" 18 رودخانه در شرق تا سردآب رود در منتهی الیه غربی تا آستارا را شامل می شود، اراضی شالیکاری منطقه در شرایط فعلی سنتی آبخور و حدود 25 هزار و 348 هکتار در داخل حوزه شفارود و خارج آن تا آستارا است.

این اراضی پس از اجرای سد مخزنی شفارود و شبکه آبیاری و زهکشی آن به 26 هزار و 630 هکتار و در توسعه نهایی و چشم انداز 20 ساله به 33 هزار و 200 هکتار خواهد رسید، جمع نیاز آبی حوزه غرب گیلان حدود 845 میلیون متر مکعب است که حدود 166 میلیون متر مکعب آن از محل سد شفارود و بقیه از سایر منابع آب منطقه تامین می شود.

بنابراین کل نیاز آبی استان برای 275 هزار هکتار اراضی آبی بهمراه سایر نیازها و نیاز محیط زیست در مجموع افزون بر 5039 میلیون متر مکعب در سال است.

مساحت اراضی زیر کشت شالی استان گیلان قبل از احداث سد سپیدرود 110 هزار هکتار، وضعیت فعلی 230 هزار هکتار و توسعه آینده 242 هزار هکتار است.

گیلان یک سد مخزنی و هشت سد انحرافی دارد

هم اکنون در استان گیلان یک سد مخزنی و هشت سد انحرافی به نامهای سپیدرود ( مخزنی)، تاریک، گله رود، سنگر، پسیخان، شاخزر، قوام، املش، پلرود در حال بهره برداری است.

سد بزرگ مخزنی " شهر بیجار" در حال ساخت و همچنین پلرود و شفارود نیز آماده برای ساخت هستند، همینطور سدهای در حال مطالعه " سدهای کوتاه مخزنی" شامل دیورش، عزیزکیان، نیلرود، خالصان، لاسک، گولک، تکلیم و صیقلده خورگام است.

با این توصیف تکنولوژی جدیدی که برای مهار آبهای سطحی به کار گرفته شده تکنولوژی ساخت سدهای لاستیکی است، قبل از این نوع سدها برای مهار و هدایت آب به سوی زمینهای وسیع و آبروها، از دریچه های فولادی و تخته های چوبی استفاده می شد که در جلوی دریچه ها قرار می گرفت تا آب با فشار بیشتری جریان داشته باشد، در این کار نیز به نیروی انسانی نیاز بود و اگر در باز کردن این دریچه ها تأخیری روی می داد، سیل ایجاد می شد و دریچه را با خود می برد.

کاربرد و مزایای سدهای لاستیکی را می توان به مواردی همچون کنترل سیلابها و تنظیم جریان رودخانه، کنترل رسوب رودخانه اشاره کرد.

موارد استفاده از سدهای لاستیکی شامل کنترل سد و حفاظت ساحلی در برابر فرسایش، نصب بر روی بندها و سدها به منظور افزایش ارتفاع آنها و کمک به تولید برق، کاهش آلودگی آب، افزایش ظرفیت ذخیره سدها، مسائل تفریحی از قبیل شنا، قایقرانی و جلوگیری از نفوذ آب شور دریا به هنگام مد به ساحل است.

ساخت نخستین سد لاستیکی گیلان در لنگرود

شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان با هدف بهره مندی از این تکنولوژی جدیدی برای مهار آبهای سطحی استان سدهای لاستیکی شامل گالشکلام، اُشمک، سید علی اکبری، زاکلیبررود، حاج علی جوب، ماسوله رودخان، خالکائی گوهررود، سیاهرود، طالب آباد و طولارود در دست مطالعه دارد.

مهار آبهای سطحی و ساخت سد از راهکار مهم توسعه کشاورزی استان گیلان است اگر تعداد سدهای لاستیکی مصوب شده در سفر هیئت دولت اجرایی شود بخش اعظمی از نزولات آسمانی را می توان مهار و ذخیره کرد.

در این ارتباط نماینده مردم لنگرود در مجلس از ساخت نخستین سد لاستیکی استان گیلان در این شهرستان خبرداد و گفت: این سد در روستای پهلوان بست بر روی رودخانه شلمانرود و در مسیر جاده شلمان - لنگرود ساخته می شود.

مهرداد لاهوتی با اعلام اینکه برای اجرای این سد اعتباری افزون بر 30 میلیارد ریال پیش‌ بینی ‌شده است، اظهار داشت: این میزان اعتبار بر مبنای فهرست بهای واحد پایه رشته آبیاری و زهکشی سال گذشته از سوی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری برای این پروژه در نظر گرفته شده است.

عضو هیئت رئیسه کمیسیون عمران مجلس خاطرنشان کرد: در استان گیلان ساخت 14 سد لاستیکی جزء مصوبات هیئت دولت قرار گرفته که اولین آن در لنگرود به مناقصه گذاشته شده و عملیات اجرایی آن نیز در سال جاری آغاز خواهد شد.

به هرحال تکنولوژی ساخت سد بتنی غلطکی برای اولین باردر بشاگرد هرمزگان به اجرا درآمد که طراحی، اجرا، مدیریت و کارشناسی این پروژه به طور ۱۰۰ درصد توسط کارشناسان و متخصصان داخلی انجام شد.

ساخت سد بتنی غلتکی به دلیل اجرای سریع پروژه با کمترین هزینه و کوتاه ترین زمان در چند دهه اخیر در سراسر دنیا توجهی قابل قبولی یافته است.

بزرگترین سد غلطکی کشور در گیلان ساخته می شود

مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان از ساخت بزرگترین سد غلطکی کشور در استان خبرداد و گفت: بـا احداث سد شفارود که حجم مخزن آن 98 میلیون مترمکعب و از نـوع بتنی غلطکی است افزون بر تامین آب آشامیدنی شهرهای رضوانشهر و پره سر به میزان هفت و نیم میلیون مترمکعب، آب مورد نیاز 10 هزار و 830 هکتار از مزارع منطقه به حجم 48 میلیون مترمکعب در سال را تامین می کند.

سیف الله آقابیگی خاطر نشان کرد: اعتبار اجرای این طرح که بیش از 144 میلیون و761 هزار یورو است و از محل فاینانس خارجی تامین خواهد شد.

مدیرعامل آب منطقه ای گیلان گفت: تولید انرژی برق آبی به میزان 7.6 مگاوات ساعت نیز برای سد شفارود پیش بینی شده است.

وی بیان داشت: ساخت سد و تونل انحراف آب سد شفارود که از سال 1375 آغاز شد در سال 1383 به پایان رسید و هم اکنون ساخت تونل انتقال آب آن در حال اجراست.

آقابیگی درادامه با اعلام اینکه سد شفارود که سومین سد در حال ساخت استان است و در کنترل سیلابهای فصلی تاثیر مهمی دارد، یادآورشد: این سد در 65 کیلومتری رشت و شش کیلومتری جنوب غربی شهرستان رضوانشهر ساخته می شود.

بدین ترتیب توجه به جنبه های مدیریتی و اقتصادی تولید در بخش کشاورزی در کنار عوامل فنی می تواند تضمین کننده تداوم ایفای نقش فعالان این عرصه در چرخه اقتصادی باشد، در میان نهاده های تولید در بخش کشاورزی " آب " از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

در استانی مانند گیلان کشت آبی جزو اصلی ترین عوامل تولید غذا است اجرای شبکه های اصلی و فرعی آبیاری و زهکشی اراضی پایین دست سدها از برنامه های مهم برای مدیریت بهینه مصرف آب در بخش کشاورزی است که باید توجه شود.

عدم تکمیل 40 درصد سازه های آبرسانی سد سپیدرود پس از 50 سال

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان در این خصوص گفت: سد سپیدرود که 50 سال پیش ساخته شده، هنوز 40 درصد سازه های آبرسانی این سد از قبیل کانال و تاسیسات آن تکمیل نشده است.

اردشیر روحی افزود: در استان گیلان به دلیل اینکه هنوز پروژه های مرتبط با تامین آب کشاورزی مثل سد شفارود، سد پلرود و سد شهر بیجارهنوز در آغاز راه هستند، همچنان محدودیت آبی در استان وجود دارد.

وی همچنین اظهار داشت: سد سپیدرود که 50 سال پیش ساخته شده است، متاسفانه هنوز 40 درصد کانال و تاسیسات آبرسانی این سد تکمیل نشده است، ضمن اینکه در بالا دست سد سپید رود 124 سازه بتنی ایجاد شده است.

رئیس جهاد کشاورزی گیلان با اعلام اینکه آبیاری سنتی از مشکلات اساسی استان و باعث هدرروی آب و نارضایتی مردم می شود، افزود: این مشکل با اجرای صحیح و به موقع طرح تسطیح و تجهیز اراضی برطرف خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه اگر تسطیح اراضی به موقع انجام شود، مشکلات بخش کشاورزی کاهش و هزینه تولید نیز پایین خواهد آمد، تاکید کرد: مصرف بهینه آب می تواند به نوعی پیشبرد اهداف کشاورزی را به دنبال داشته باشد.

به هر حال مهار آبهای سطحی و توسعه بهره برداری از منابعی که بدون مصرف در استان گیلان از دست می روند باید سرلوحه برنامه های توسعه اقتصادی - اجتماعی مسئولان قرار گیرد.